در سال‌های اخیر، هوش مصنوعی (به‌ویژه مدلهای زبانی مولد مانند ChatGPT) به بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی ما تبدیل شده است. از خدمات مشتری تا تحلیل داده و حتی طراحی سامانه‌های پیشرفته در صنعت آب، این فناوری در حال بازتعریف عملکردهاست. اما این سوال مطرح است که آیا استفاده گسترده از این ابزارها، خود به محیط زیست آسیبی نمی‌زند؟ آیا صنعت آب که در خط مقدم پایداری زیستمحیطی قرار دارد، باید نگران ردپای اکولوژیکی هوش مصنوعی باشد؟
هوش مصنوعی مولد چگونه کار میکند؟
مدلهای زبانی مانند GPT با تحلیل میلیاردها کلمه، قادرند متنی معنادار تولید کنند. به زبان ساده، این مدل‌ها مثل یک تکمیل‌کننده هوشمند متن هستند که از حافظه‌ای عظیم استفاده می‌کنند. اما آموزش و اجرای چنین مدلهایی، مصرف قابل توجهی از انرژی، آب و منابع معدنی را به همراه دارد.
ردپای زیستمحیطی هوش مصنوعی: فقط برق نیست!
مطالعات نشان داده‌اند که آموزش مدلهایی مانند GPT-4 حدود 52 تا 62 هزار مگاواتساعت برق مصرف میکند؛ معادل تأمین برق هزاران خانوار در یک سال. اما داستان فقط به انرژی ختم نمی‌شود:
-
آب: هر 10 تا 50 تعامل با یک مدل مانند ChatGPT حدود 500 میلی‌لیتر آب مصرف میکند (در فرآیند خنکسازی دیتاسنترها و تولید برق).
-
گازهای گلخانه‌ای: آموزش GPT-4 بیش از 15 هزار تن گاز CO2 تولید کرده؛ عددی که از ردپای کربنی سالانه بسیاری از شرکتهای آب و فاضلاب بزرگ هم فراتر می‌رود.
-
مواد معدنی: تولید تجهیزات سخت‌افزاری مورد نیاز برای پردازش این مدل‌ها، نیازمند استخراج فلزاتی مانند کبالت و لیتیوم است.
آیا صنعت آب باید نگران باشد؟
به‌طور خاص، استفاده از هوش مصنوعی در صنعت آب (مثلاً برای شناسایی نشت، پایش کیفیت آب یا پیشبینی تقاضا) میتواند موجب کاهش مصرف انرژی، کاهش تلفات آب و بهبود بهرهوری شود. بنابراین، تأثیر مثبت آن در صورت استفاده هدفمند و مسئولانه، قابل توجه است.
اما نگرانی اصلی زمانی آغاز میشود که استفاده از AI، بی‌هدف یا غیرضروری شود. به‌ویژه زمانی که وظایف ساده به ابزارهای پیچیده هوش مصنوعی سپرده شود و در نهایت، مصرف منابع به‌طور غیرمستقیم افزایش یابد.
راه‌حل چیست؟ صنعت آب چگونه میتواند الگو باشد؟
پالایهسازان فرایند توس به‌عنوان یکی از بازیگران پیشرو در مدیریت هوشمند و پایدار منابع آب، معتقد است که هوش مصنوعی باید در مسیری استفاده شود که:
-
باعث افزایش تاب‌آوری سیستمهای آبی در برابر تغییرات اقلیمی شود.
-
به کاهش ردپای کربنی کل زنجیره تأمین و بهره‌برداری کمک کند.
-
جایگزین فعالیت‌های کم‌اثر و پرهزینه شود، نه مکمل فعالیت‌های غیرضروری.
یک توصیه مهم برای شرکتهای آب
قبل از اجرای هر ابزار هوش مصنوعی، این سوالات باید مطرح شود:
-
آیا این فناوری به کاهش مصرف منابع کمک میکند؟
-
آیا به بهینهسازی فرآیندها کمک میکند یا فقط بار اضافه ایجاد میکند؟
-
آیا زیرساخت موجود برای اجرای پایدار آن آماده است؟
-
آیا داده‌های مورد استفاده به صورت ایمن و با حداقل مصرف انرژی پردازش میشود؟
جمع‌بندی: آینده هوش مصنوعی سبز در صنعت آب
هوش مصنوعی مولد، همان‌قدر که میتواند به نفع زمین باشد، در صورت استفاده نابجا میتواند به دشمنی جدید تبدیل شود. پالایهسازان فرایند توس باور دارد که هوش مصنوعی نباید جایگزین تفکر انسانی شود، بلکه باید ابزاری برای تصمیم‌گیری بهتر، سریع‌تر و پایدارتر در مدیریت منابع آبی باشد.
